Na veisau ena ivakarau ni neitou dikeva na ivakarau ni saumi ni itikotiko

Vakaleleka ni veisau

Me tekivu mai na 2 ni Maji 2026, na isau taucoko ni nomu itikotiko e sa na okati ena gauna keitou:

• cakacakataka kina na levu ni ilavo o na taura me baleta na veivuke ni nomu vakavaletaki (me vaka na Veivuke ni Veivakavaletaki se na ikuri ni veivuke ena dua na gauna lekaleka), kei na
• cakacakataki ni isau ni vale mo sauma ena isau ni vale mo sauma ena veivakavaletaki raraba me veisotari kei na ilavo o taura.

Ena gauna oqo, keitou okata ga ena isau ni itikotiko o taura mai na 3 se sivia e vakaitikotiko kina (vakavo ga kevaka e sa ivukevuke levu duadua ni nomu ilavo).

E sa ibalebale ni veisau oqo ni sa na rawa ni lailai sobu na isau ni veivuke ni veivakavaletaki o taura, se levu cake na veika mo sauma ena isau ni vale e vakatau ena veika vakailavo o rawata.

Keitou sa na veisautaka talega na ivakarau ni kena cakacakataki na isau ni itikotiko me sa okati me ilavo e rawati. E sa kena ibalebale oqo ni so na gauna e sa na rawa ni okati e dua na iwase ni isau ni nomu itikotiko me ilavo e rawa.

Na isau ni itikotiko era okati me:

• isau ni itikotiko kei na kakana kevaka e dredre me wasei tani na isau ni kakana mai na veika o sauma. E rawa ni okati talega kina na veiqaravi tale eso me vaka na livaliva, se na
• sausaumi mai vua e dua e tiko ena veivakavaletaki raraba ka sega ni tiko ena veiyalayalati ni tawani vale ka sega ni itokani ni itaukei ni vale se luvena vakararavi.

Keitou sa na kumuna na itukutuku ni saumi ni itikotiko mai na Okosita 2025. Oqo me rawa ni tiko kina vei keitou na itukutuku keitou gadreva me keitou sausaumi vei ira na tamata mai na 2 ni Maji 2026.

Kumuni ni itukutuku ni saumi ni itikotikoMe tekivu mai na Okosita 2025, keitou sa na vakauta

Me tekivu mai na Okosita 2025, keitou sa na vakauta kina na imeli se ivola vei ira eso e ra taura na veivuke ni veivakavaletaki mai vei keitou se vakaitikotiko ena veivakavaletaki raraba. 

Na veivuke ni veivakavaletaki e okati kina na: 

• iKuri ni veivuke ni isau ni iTikotiko
• iKuri ni veivuke tu vakawawa
• Veivuke vakatabakidua
• Na veivuke me baleta na veivakavaletaki vei ira na gonevuli ka itubutubu duadua, kei na
• Veivuke vakailavo ni moce tani mai vale.

Kevaka e saumi tiko vei iko na isau ni itikotiko ena rawa ni o tukuna vei keitou ena initaneti ena MyMSD se vakalewena e dua na fomu pepa.

Na itukutuku keitou vakasokumuna

Keitou na taroga vei iko na:

• yacamu kei na itikotiko
• itukutuku me baleta na isau ni itikotiko
• yaca i koya e vakaitikotiko
• nona tikinisiga ni sucu o koya e vakaitikotiko, kevaka e kilai
• na itukutuku matailalai ni veitaratara nei koya e vakaitikotiko, kei na
• sau ni itikotiko e sauma.

Na itukutuku keitou na taura me baleti ira na vakaitikotiko ka keitou sega ni qaravi ira

Kevaka e dua e vakaitikotiko vei iko ka sega ni keitou qarava, keitou na maroroya ga e dua na itukutuku lailai me baleti koya. Keitou na maroroya na imatai ni yacadra, imatai ni vakaleleka ni iotioti ni yacadra kei na isau ni itikotiko era sauma.

Oqo ena vakarawarawataka vei iko mo tukuna vakavinaka vei keitou se o cei e tiko ena nomu vale kei sau ni itikotiko o taura.

Keitou na dikeva se sa na veisotari na isau ni itikotiko

Kevaka e tauri veivuke tale tikoga mai vei keitou o koya e vakaitikotiko vei iko, keitou na dikeva se rau veisotari na levu ni isau ni vale o tukuna kei na kena e tukuna vei keitou ni sauma tiko o koya e vakaitikotiko vei iko.

Kevaka e rau veicalati na levu ni ilavo, keitou na rawa ni veitaratara vei iko kei koya e vakaitikotiko vei iko me vakadodonutaki na levu ni ilavo.

Kevaka o saumi vale ka qai veisau na isau ni vale o tukuna vei keitou ena vuku ni veisotari keitou cakava, ena rawa ni veisautaka na veivuke ni nomu isau ni vale.

Keitou na tukuna vei iko na nomu sausaumi ena itekivu ni yabaki mai oqo

Kevaka o taura tiko na isau ni nomu vale, keitou na dikeva na nomu sausaumi ka vakaraitaka vei iko ena Janueri/Feperueri 2026 na nomu isau vou (kevaka e sa veisau).

Ena sega ni veisau na nomu sausaumi me yacova na Maji 2026.

Keitou na cakava na veisau ni sausaumi mai na Maji 2026

Kevaka o taura na isau ni nomu itikotiko:

• ena rawa ni lailai na isau ni veivuke ni nomu vale e soli vei iko. Kevaka e vaka kina, ena qai tekivu mai na 2 Maji 2026.
• e na rawa ni levu cake na kena o sauma mai na ilavo e rawa mai na isau ni vale. Kevaka e vakakina, ena qai tekivu oqori ni oti na 2 ni Maji 2026, mai na dikevi lesu ka tarava ni sau ni vale vakayabaki se sa dua na veisau ena kemu ituvaki.

Na cava keitou cakava kina veisau oqo

E a kacivaki na veisau oqo me tiki ni iTuvatuva vakailavo ni 2024. Ena vakalailaitaka na kena rawa ni sauma vakavica na MSD e dua tikoga ga na isau ni vale. Oya na vanua e rau ciqoma vata kina o koya e saumi vale (se o koya na itaukei ni vale) na veivuke ni sau ni itikotiko ena dua tiko ga na vale. 

E kena inaki talega me walia na duidui ni nodra qaravi na saumi vale kei ira na vakaitikotiko ena gauna keitou cakacakataka kina e vica o rawa ni taura mai na veivuke ni isau ni vale kei na isau ni vale mo sauma kevaka o tiko ena vale e taukena na matanitu.  

iTukutuku matailalai ni veivuke oqo

Digitaka na ulutaga veiganiti e ra mo raica kina na itukutuku matailalai ni veisau.

Veivuke ni veivakavaletaki

E dua na ka keitou na raica, ni keitou sa cakacakataka oti na veivuke ni veivakavaletaki, sa ikoya na veika e soli vei iko me baleta na nomu itikotiko.

Ena gauna oqo keitou okata walega e lewe 3 se sivia na vakaitikotiko ena kena cakacakataki (vakavo kevaka e ivurevure levu duadua ni nomu ilavo).

Me tekivu mai na 2 ni Maji 2026, keitou na okata e 62% ni isau taucoko ni itikotiko (na vo ni 38% e sega ni okati ka ni keitou raica ni baleta na kakana kei na veiqaravi tale eso). E sa kena ibalebale oqo ni sa na rawa ni lailai sobu na nomu veivuke ni veivakavaletaki, ni keitou okata na sausaumi taucoko me kovuta na isau taucoko ni nomu itikotiko.

Veivuke ni veivakavaletaki e okati kina na:

• iKuri ni veivuke ni isau ni iTikotiko
• iKuri ni veivuke tu vakawawa
• Veivuke vakatabakidua
• Na veivuke me baleta na veivakavaletaki vei ira na gonevuli ka itubutubu duadua, kei na
• Veivuke vakailavo ni moce tani mai vale.

Me kena ivakaraitaki

E sauma tiko o Kingi e $600 dua na macawa na isau ni nona itikotiko. E rau lewe rua na saumi vale tiko vua ka sauma tiko e $150 kei na $200 dua na macawa.

Ena gauna oqo, keitou sega okata na imatai ni 2 na isau ni itikotiko ena kena cakacakataki na isau ni nona icili. E sa kena ibalebale oqo ni na sauma o koya e $600 me baleta na nona icili.

Mai na 2 ni Maji 2026, keitou sa na okata taucoko na isau ni itikotiko.

• Keitou na qai soqona vata taucoko na sausaumi ($150 + $200 = $350).
• Keitou na cakacakataka e 62% na isau ni icili taucoko, sa ikoya e $217.
• Keitou na musuka sobu na isau ni icili mai ilavo koya ($600 veikereitaka e $217 e $383).
• E sa na sauma kina o Kingi e $383 dua na macawa me baleta na nona icili.
• Me vaka ni sa lutu sobu na isau ni icili nei Kingi mai na $600 ki na $383, e sa na rawa ni lailai sobu na isau ni veivuke ni nona icili.

Cakacakataki ni ilavo e rawa me baleta na isau ni vale

Me cakacakataki na ilavo e rawa mai na isau ni vale, keitou cakacakataka na ilavo e rawata na nomu vuvale ena dua na macawa. Ena gauna oqo, keitou okata walega na isau ni icili me ilavo e rawa kevaka:

• sai ira na ivurevure levu duadua ni ilavo e rawa (keitou okata na ilavo taucoko o rawata ena dua na macawa me nomu ilavo e rawa ena vei macawa), se
• o sa rawa ilavo tiko mai na 3 se sivia na vakaitikotiko (keitou sega ni okati rau na rua e levu duadua na isau ni nodrau icili ka vakayagataka walega e 62 na pasede me cau ki na levu ni nomu ilavo ena veimacawa).

Cakacakataka na isau ni nomu vale (https://www.workandincome.govt.nz/housing/live-in-home/live-in-public-housing/calculating-rent-payments.html)

Me tekivu mai na 2 ni Maji 2026, keitou sa okata e 62 na pasede ni sau ni icili o taura ka soqona vata ena neitou cakacakataka na levu ni IRR e gadrevi mo sauma. E sa kena ibalebale oqo ni rairai o sauma vakalevu cake na IRR.

Kevaka na levu ni IRR keitou cakacakataka e levu cake mai na isau ni vale ena makete ni vale, o sa na sauma ga isau ni vale ena makete.

Kevaka e dua na veisau mai ilavo o rawata mai na isau ni vale ena qai tekivutaki ni oti na 2 ni Maji 2026, mai na:

• na dikevi lesu ni nomu isau ni vakayabaki ka tarava, se
• ni veisau na kemu ituvaki.

Kena ivakaraitaki mai na 2 ni Maji 2026

E vakaitikotiko o Vanessa ena dua na vale e taukena na matanitu ka sauma na IRR e $400 dua na macawa. E rau vakaicili tiko vua e lewe rua ka sauma tiko e $150 kei na $250 dua na macawa.

Ia mai na 2 ni Maji 2026 keitou na:

• soqona vata na isau ni icili taucoko ($150 + $250 = $400), ka
• cakacakataka e 62% ni levu taucoko ni sau ni icili e saumi sa ikoya e $248.

Keitou na qai vakacuruma na ilavo oqo ena cakacakataki ni nona ilavo e rawa mai na isau ni icili. E sa kena ibalebale oqo ni sa na toso cake na nona ilavo e rawa mai na isau ni icili mai na $400 ki na $648.

Kevaka e levu cake na ilavo e rawa na isau ni icili mai na isau dina ni vale ena makete, e na sauma ga o koya na isau ni vale ena makete.

Ni sa okati na nomu isau ni icili me ilavo e rawa

Ena so na gauna eso na isau ni cili o taura mai vei keitou ena okati me ilavo o rawata ena sausaumi taucoko o taura mai vei keitou.

Ena rawa ni 62 na pasede ni isoqoni ni isau ni icili o taura e levu cake mai na isau ni nomu itikotiko. Kevaka kina, na kena veisivi e sa na okati me ilavo e rawa mai na sausaumi o taura mai vei keitou, vakavo kevaka o tiko ena vale e taukena na matanitu.

Kevaka o vakaitikotiko ena vale e taukena matanitu, keitou na dikeva se 62 na pasede ni isau taucoko ni icili o taura e levu cake mai na isau ni vale ena makete. Kevaka kina, e sa na okati na kena veisivi me ilavo e rawa mai na iwase levu ni sausaumi o taura mai vei keitou.

Me kena ivakaraitaki - sega ni vakaitikotiko ena vale e taukena matanitu

Na isau ni icili e $300 dua na macawa. E tiko vei iko e lewe rua e rau sauma na nodrau tiko ena $600 dua na macawa. 62% ni isau taucoko ni icili e $372. Na ilavo e sivia e $72.

Kena ibalebale oqo ni $72 e okati vakailavo e rawa me baleta e levu na sausaumi o taura mai vei keitou.

Me kena ivakaraitaki - vakaitikotiko ena vale e taukena na matanitu

O vakaitikotiko ena vale e taukena na matanitu ka $500 dua na macawa na isau ni nomu vale ena makete. Kevaka e ratou na vakaicili tiko vei iko ka sauma tiko na nodratou icili ena $900 dua na macawa. 62% ni isau taucoko ni icili o taura e $558. Na kena veisivi e $58.

Kena ibalebale oqo ni $58 e okati vakailavo e rawa me baleta e levu na sausaumi o taura mai vei keitou.